Afet ve acil durumlar şiddetlerine bağlı olarak, yaşamın bütününü farklı düzeylerde etkilemektedir. Afet ve acil durum zararlarının en
aza indirilmesi ise birey ve toplumların konuya duyarlı olmaları ve bu tür olaylara önceden
hazırlanmalarıyla mümkündür.
Afet ve acil durumlara hazırlık süreci bireyin, ailenin ve ilgili tüm kamu ve özel kurumların işbirliği yapmasını ve sorumluluk almasını gerektirir. Afet ve acil durum bilinci ve
onlara hazırlıklı olma, bireyin güvenli yaşam
kültürünün bir parçası olmalıdır. Güvenli yaşam, bilgi sahibi ve hazırlıklı olmak yoluyla,
her türlü tehlikenin getireceği zararlardan korunarak yaşayabilmeyi başarmak anlamına
gelmektedir. Bu nedenle her an oluşabilecek
deprem, yangın, şiddetli rüzgâr, yoğun yağış,
sel, yıldırım, heyelan veya sıcak hava dalgaları
gibi çeşitli tehlikelerden korunmak için temel
bilgiler öğrenilmeli ve öğretilmelidir.
Afetleri Tanıma
Bireysel olarak afet ve acil durumlara hazırlıklı olmak, yaşadığımız bölgeyi etkileme riski
olan afet türlerini tanımakla başlar.
Afetler; türlerine, oluş nedenlerine ve
büyüklüklerine göre farklı sınıflandırılabilir. En
yaygın sınıflandırma, oluş nedenlerine göre
ayırmaktır. Buna göre afetler doğa kaynaklı,
insan kaynaklı ve teknoloji kaynaklı olarak üçe
ayrılmaktadır:
Doğa Kaynaklı Afetler
• Deprem
• Sel ve su taşkını
• Toprak kayması/kaya düşmesi
• Orman Yangını
• Çığ
• Kar fırtınası, şiddetli soğuk
• Kasırga, hortum
• Volkan patlaması
• Kuraklık
• Kıtlık
İnsan Kaynaklı Afetler
• Kimyasal, biyolojik, radyolojik, nükleer
(KBRN) insan kaynaklı kazalar
• Trafik kazaları
• Endüstriyel kazalar
• Aşırı kalabalıktan meydana gelen kazalar
• Savaş, çatışma nedeniyle göç ve yerinden
edilme
• Terörist saldırılar
• Kundaklama
Teknoloji Kaynaklı Afetler
• Kimyasal, biyolojik, radyolojik, nükleer
(KBRN) silahlar ve kazalar
• Maden kazaları
• Sanayi kazaları
• Trafik kazaları
RİSK BELİRLEME VE ZARAR AZALTMA
Afetlerin birçok etkisi vardır, bazıları öngörülebilirdir bazıları değildir:
• Kuvvetli rüzgâr içeren fırtınalar ve depremler etraftaki nesneleri yerinden oynatabilir,
kırabilir ve ardında yıkıntı bırakabilir.
• Sel, deprem ve ağır fırtınalar yolları ve yürüyüş yollarını kullanılamaz hale getirebilir
ve temizlenmesi haftalar süren enkazla
kaplayabilir (alüvyon, çatlaklar).
• İç veya dış mekânlardaki tanıdık yapısal/
kentsel imgeler yer değiştirebilir veya yıkılabilir.
• Eğer rehber hayvanınız varsa, yaralanabilir
veya korkudan rehberlik edemeyecek durumda olabilir.
• Eviniz hasar görmüş ve çevresinden yalıtılmış olabilir. İçinde bir süre yaşanamayacak
kadar çok hasar görmüş olabilir.
• Elektrik, doğalgaz, su, kanalizasyon ve telefon gibi hizmetler bir süreliğine devre dışı
kalabilir.
• Çevredeki gürültülü tahliye merkezleri, işitme cihazlarını ve görme engelli bireylerin
yön bulma duyularını etkileyebilir.
Afet ve acil durumlara hazırlığın ilk basamağını, bu durumlarla ilgili bilinçlendirme oluşturmaktadır. Bu bağlamda ulusal ve yerel kurum
ve kuruluşların bilinmesi ve takip edilmesi
önemlidir. 2009 yılında çıkarılan 5902 sayılı
yasa ile kurulan Afet ve Acil Durum Yönetimi
Başkanlığı (AFAD), İçişleri Bakanlığı’na bağlı
olup, ülkemizde afet ve acil durumlara ilişkin
görev yapan ulusal bir kuruluştur.
AFAD, çalışmalarını 81 ilde İl Afet ve Acil
Durum Müdürlüğü ve 11 ilde Afet ve Acil Arama Kurtarma Birlik Müdürlüğü yardımıyla yürütmektedir. İl Afet ve Acil Durum
Müdürlüklerinin öncelikli görevi, afet ve acil
durumlara yönelik tehlike ve riskleri belirlemek ve afet ve acil durum önleme ve müdahale il planlarını mahalli idareler aracılığıyla
kamu, kurum ve kuruşlarla işbirliği içerisinde
uygulayabilmek için tehdit oluşturan durumlar hakkında bilgi sağlamaktadır. İl Afet ve Acil
Durum Müdürlüklerinin il bazında telefon numaraları ve iletişim bilgileri ilgili web sitesinden edinilebilir (bkz. s. 48).
Çalıştığınız kurumun afet ve acil durum
planı olmaması durumunda, böyle bir planın
hazırlanması, geliştirilmesi ve uygulanması
için yardımcı olabilir ve bu bilincin oluşmasına
katkıda bulunabilirsiniz.
27
Tehlike, Risk Analizi ve Zarar
Azaltma Nedir?
Bu bölümde birey olarak karşı karşıya bulunduğunuz tehlikelere karşı, zarar görebilirlik ve
kapasite değerlendirmesi yaparak olası risklerinizi belirlemeye ve zarar azaltmaya yönelik
uygulama adımlarını planlayabilmeniz amaçlanmaktadır.
Tehlike; doğa, insan veya teknoloji kaynaklı olarak meydana gelen ve fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara yol açabilen tüm olayları ifade etmektedir. Tehlikeyi, insan yaşamının
kaçınılmaz ve doğal bir parçası olarak tanımlamak da mümkündür. Bireyler olarak gündelik yaşantımızda ev kazaları, düşme, yangın,
trafik kazaları, şiddet olayları gibi tehlikelerle
iç içe yaşamamız kaçınılmazdır. Her türlü tehlikeden arınmış bir yaşam mümkün değildir.
Gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun, yeryüzünde her türlü tehlikeden arınmış bir yerleşim
merkezi, bölge veya ülke bulunmamaktadır.
Ancak doğa, insan veya teknoloji kaynaklı
tehlikelerin afet boyutunda sonuçlar doğurup
doğurmaması, söz konusu ülkelerin, toplumların ve bireylerin gelişmişlik düzeyi ve onlara
karşı almış oldukları önlemlerin düzeyi ile
doğrudan ilintilidir.
Risk; fiziksel, sosyal, ekonomik, kültürel ve
siyasal nedenlere bağlı olarak bir tehlikenin afete dönüşme olasılığı ve bu olasılığın yol açması
beklenen olumsuz sonuçlar ve kayıplardır.
Zarar görebilirlik; farklı tür ve büyüklükteki tehlikeler karşısında, insanların ve yaşam
çevrelerinin uğrayabileceği fiziksel, toplumsal, ekonomik veya çevresel zarar ve kayıpların ölçüsüdür.
Kapasite; bireylerin, toplulukların, kurumların veya ülkelerin bir tehlikenin etkilerini
Örnek
• Plaja atılmış kırık şişe, plaj boş olduğu
sürece sadece bir tehlikedir.
• Plajda çıplak ayakla dolaşan biri olduğunda, kırık şişe kişi için bir risktir.
• Plajda çıplak ayakla dolaşan kişi, kırık
şişeye bastığında zarar görebilir.
• Plajda tehlikeli bir şeylerin olabileceğini düşünerek terlik giyen kişi, kırık
şişeden zarar görmeme kapasitesine
sahiptir.
Güvenli ve Tedbirli
Yaşam Tarzı
Depremlere ve diğer afet ve acil durumlara hazırlıklı olabilmemiz için, sizlerin ve ailelerinizin daha güvenli ve
daha tedbirli bir yaşam tarzına geçmesi
gerekmektedir. Bunu, atılacak bazı küçük adımlarla başlatmak mümkündür:
• Görme engelli bir bireyin, örneğin
evin içindeyken bastonunu kendine
yakın bir yerde tutması veya tekerlekli sandalye kullanan bir engelli bireyin
sandalyenin tekerleklerini kaymaması
için sabitlemesi, alışkanlık haline getirilmesi gereken önlemlerdir.
• Gündelik güvenli yaşam tarzına geçişe bir başka örnek olarak destek grubunuzu ve planınızı oluşturmanız veya
sürekli bulunduğunuz mekânlardaki
gaz, su ve elektrik tesisatını kendi başınıza kapatmayı öğrenmeniz de bu kapsamda değerlendirilebilir.
RİSK BELİRLEME VE ZARAR AZALTMA
tahmin etme, bunlarla başa çıkabilme ve etkilerinden zarar görmeden veya en az kayıpla
kurtulabilme konusunda sahip oldukları özellikler ve kaynaklardır.
Riski oluşturan, tehlike ile zarar görebilirlik etkenlerinin bir araya gelmesidir. Öte yandan kapasite, zarar görebilirliğin tersidir; kapasite güçlendikçe zarar görebilirlik,
dolayısıyla tehlikenin riske dönüşmesi olasılığı
azalmaktadır. Özetle, afet riskini azaltan ya da
artıran, toplumun zarar görebilirlik düzeyidir.
Zarar azaltma çalışmaları yapılarak zarar görebilirlik düzeyi düşürüldüğünde, maruz kalacağımız afetlerin etkileri de küçültülmüş olur.
Tehlikelerin afete dönüşmeleri yaşama, doğal
çevreye, mal varlığına ve iş sürekliliğine büyük
ölçüde zarar vermeleri sonucu gerçekleşir.
Afet; toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar
doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini
durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen
toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı
olaydır. Afet bir olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçtur.
Acil durumlar ise, yerel imkânlarla baş
edilebilen tehlikelerin can, mal ve çevre üzerinde oluşturdukları olumsuz etkilerdir. Örneğin, yerel itfaiye tarafından söndürülebilen bir
ev yangını acil durum olarak nitelendirilebilir.
Her tehlike ve risk tümüyle ortadan kaldırılamayabilir, ama azaltılabilir. Bu nedenle
Afet Yönetimi yaklaşımının Risk Yönetimi
başlıklı ilk aşaması zarar azaltma ve hazırlık
çalışmalarını içermektedir. Afet yönetiminin
ikinci aşaması ise Kriz Yönetimi’dir. Kriz yönetiminde olay sırasında ve sonrasında yapılacak çalışmalara odaklanarak, afet veya acil Afet Yönetimi’nin Temel Bileşenleri
Acil Durum
Yönetimi
29
durumlara yönelik müdahale ve iyileştirme
çalışmaları yapılır.
Bir deprem veya başka bir afet ve acil
durum sırasında ve sonrasında engelli bir bireyin karşılaşabileceği sorunları en aza indirmesi için, öncesinde hazırlık çalışmaları yapması gerekmektedir. Bu çalışmaların bazıları
tüm engelli grupları için ortak olmakla birlikte,
bazıları engelli grubuna göre farklılıklar içerebilir. Bu hazırlık çalışmalarının doğru bir şekilde tamamlanabilmesi için, engelli birey ile birlikte çevresindeki kişilerin de bu çalışmaların
bir parçası haline gelmesi gerekmektedir.
Afetlere Yönelik Risk Belirleme
ve Zarar Azaltma
Gerekli önlemler alınmadığında, çevremizdeki
birçok nesne bir afet ve acil durum sırasında
bizim için tehlike kaynağına dönüşebilir. Bu
bölümde temel afet türleri öncesinde olası
tehlikeler ile riskleri belirleme ve zarar
azaltmaya yönelik genel önlemler ele alınmaktadır; ülkemizde yaşanması muhtemel
afetler ise daha ayrıntılı olarak işlenmektedir.
Deprem Öncesinde
• Her odada yanına veya altına sığınabileceğiniz sağlam bir eşya (sabitlenmiş beyaz
eşya, masa vb.) belirleyin. Bu önemli, çünkü
bir sarsıntı sırasında oluşan hareket büyük
olasılıkla herhangi bir mesafe kat etmenize
izin vermeyecektir. Deprem başladığında
oraya nasıl ulaşacağınıza karar verin.
• Arızalı elektrik kablolarını, sızdıran doğalgaz hatlarını ve esnek olmayan tesisat bağlantılarını onarın. Profesyonel yardım alın,
doğalgaz veya elektrik hatlarını kendiniz
onarmaya çalışmayın.
• Bölme duvarlarınızı, cam bölmeleri, su ısıtıcınızı, buzdolabınızı, dolap ve dosyalarınızı,
fırınınızı ve gazla çalışan aletlerinizi sabitleyin. Doğalgaz şirketinizin önermesi
Afet Yönetimi’nin Risk ve Kriz Yönetimi Aşamaları
RİSK
YÖNETİMİ
AFET YÖNETİMİ
KRİZ
YÖNETİMİ
Zarar
Azaltma
İyileştirme
Hazırlık
Müdahale
RİSK BELİRLEME VE ZARAR AZALTMA
durumunda, kuvvetli sarsıntılarda otomatik
kapanan gaz vanası taktırın.
• Büyük veya ağır nesneleri daha alttaki raflara yerleştirin. Rafları, aynaları ve büyük
resim çerçevelerini duvara sabitleyin. Yüksek ve ağır nesneleri destekleyin.
• Tavandaki aydınlatma armatürlerini sabitleyin.
• Doğalgaz ve su sızıntılarını önlemek için
esnek boru bağlantıları kullanın. Esnek
boru bağlantıları kırılmaya karşı daha dayanıklıdır.
• Evinizde ve işyerinizde tatbikat yapın:
• ÇÖK-KAPAN-TUTUN veya KİLİTLE-KAPAN-TUTUN (tekerlekli sandalye kullanıcıları için) hareketi deprem, uçak kazası,
heyelan, bomba patlaması, bomba tehdidi, yıldırım ve hortum gibi tehlike anlarında uygulanır. Örneğin zemin sarsılmaya başladığında veya büyük bir patlama
duyulduğunda/hissedildiğinde herkesin
bu hareketi yapması gerekir. ÇÖK-KAPAN-TUTUN hareketinin amacı, hedef
küçülterek daha az zarar görmektir. Hedef küçültmek, üzerimize düşebilecek
veya bir şekilde bize zarar verebilecek
nesnelerin açık hedefi olmamak için vücudumuzu mümkün olduğunca kapatarak o nesnelere karşı daha küçük bir hedef haline gelecek şekilde pozisyon
almaktır.
• ÇÖK-KAPAN-TUTUN veya KİLİTLE-KAPAN-TUTUN (tekerlekli sandalye kullanıcıları için) hareketini yapmasını biliyor
olmak, insanların deprem sırasında paniğe kapılmadan doğru hareket etme şansını iki kat artırdığı bilimsel olarak ispatlanmıştır. Bu nedenle ister evde ister
okulda, ister dışarıda veya başka bir yerde olsun, deprem anında kendimizi nasıl
koruyacağımızı bilmemiz önemlidir. Ailece, sınıfça veya arkadaşlarımızla deprem
anında ne yapacağımızın provasını yaparsak, deprem başladığında reflekslerimiz otomatik olarak bizi doğru davranışlarda bulunmaya yöneltecektir.
Sel Öncesinde
• Radyo veya televizyonu takip edin.
• Yükseltilip güçlendirilmemişse, taşkın yatağındaki bir binayı kiralamamalı veya satın
almamalısınız.
• Sel tehlikesine açık bir bölgede yaşıyorsanız fırının, su ısıtıcısının ve elektrik panosunun yerini yükseltin.
• Evinizde gaz, su ve elektrik kaynaklarının
yerlerini öğrenin ve nasıl kapatılacağını bildiğinizden emin olun. Tesisatınız kolay ulaşacağınız yerde olmalıdır.
• Sel riski öncesi önemli belgelerinizi sel hasarına karşı korumak için daha yüksek bir
seviyede tutun (masa üstünde, rafta vb.).
Aynı şekilde işitme vb. cihazlarınızı da yüksek, ama size en yakın yerde veya yatağınızın yakınında bulundurmaya çalışın.
31
• Atık su giderlerinize çek valfler (ters yönde
su akışını otomatik olarak kapayan vanalar)
monte ederek sel suyunun evinizin veya işyerinizin giderlerine ters tepmesini önleyin.
• Bariyerler (setler, koruma duvarları vb.) inşa
ederek sel suyunun binaya girmesini önleyin.
• Bodrum katların duvarlarına su yalıtımı uygulayarak olası sızıntıları önleyin.
• Akarsular, drenaj kanalları, kanyonlar gibi
ani sellerin oluştuğu alanlardan haberdar
olun. Buralarda yağmur bulutları veya
sağanak yağış gibi tipik uyarılar olmaksızın
ani seller oluşabildiğini unutmayın.
• Sel risklerine karşı binanızı, işyerinizi sigortalatın.
• Sel ve taşkınla mücadele eğitim programlarına katılın. İlkyardım eğitimi alın.
Yangın Öncesinde
Özellikle evde oluşan yangınlar, fiziksel ve
zihinsel engelli bireyler başta olmak üzere,
tüm engelli bireyler için büyük bir risk
RİSK BELİRLEME VE ZARAR AZALTMA
oluşturmaktadır. Yangınlar çoğunlukla mutfak vb. yemek pişirme alanlarında çıkmaktadır. Engelli bireylerin dahil oldukları konut
yangınları yüksek oranda can kaybına, yaralanmalara ve maddi hasara neden olmaktadır. Konut yangınlarında, yemek pişirme
başlıca neden olarak öne çıkmaktadır.
Bu konuda aşağıdaki önlemler dikkate alınmalıdır:
Yangın riskinizi belirleyin: Engelli olmanız
kendinizi ve ailenizi yangından koruyamayacağınız anlamına gelmez. Bireysel durumunuza uygun bir yangından korunma planı geliştirin. Kendini ifade etmekte güçlük
çekecek bir zihinsel engelli veya OSB
(Otizm Spektrum Bozukluğu) olan bir bireyin yakını ya da bakım vereni konumundaysanız, bu planı siz geliştirmelisiniz.
Duman ve gaz alarmları kurun ve bakımını
yapın:
• İşitme engelli bireyler için titreşimli veya yanıp sönen ışıklı duman alarmları mevcuttur.
Duman alarmı bataryalarını her ay test edin
ve yılda en az bir kez değiştirin. Duman alarmınızdaki test düğmesine ulaşamıyorsanız,
başkasından test etmesini isteyin.
• Kolay erişebileceğiniz bir yerde yangın
söndürme cihazı bulundurun.
• Çok sayıda elektrikli aleti aynı prize bağlamayın.
• Elektrik ve doğal gaz tesisatınızı sık sık
kontrol ettirin.
• Acil alarm ve aydınlatma sistemi kurdurun.
• Ateşleyici ve yanıcı malzeme kaynaklarını
aynı yerde tutmayın.
Çıkışa yakın olmaya çalışın: Her ne kadar
yasal olarak istediğiniz her yerde yaşama
hakkınız olsa da, bir apartmanda
yaşamanız durumunda zemin katı sizin için
en güvenli yerdir. Çok katlı bir evde yaşıyorsanız, yatak odanızın birinci/zemin katında olmasına önem verin. Zemin katında
ve çıkışa yakın olmanız acil tahliyenizi kolaylaştıracaktır.
Acil tahliyenizi planlayın: Acil tahliyenizi
bireysel gereksinimlerinize göre planlayın.
Her bir odadan en az iki çıkış belirleyin.
Eğer bir yürüteç veya tekerlekli sandalye
kullanıyorsanız, acil çıkış yolunuz üzerindeki tüm kapı genişliklerinin geçişinize uygun
olup olmadığını kontrol edin. Rampa oluşturma veya kapı genişliklerini büyütme gibi
gerekli değişiklikleri uygulayarak acil çıkışınızı kolaylaştırın.
Yardım talep edin: Aileniz, bina yöneticisi
veya komşularınız ile yangından korunma
planınız üzerine konuşun ve onlarla tatbik
edin. İl İtfaiye Müdürlüğü’nün acil olmayan
hattını arayın ve gereksinimlerinizi belirtin.
Acil tahliye planınıza yönelik öneri geliştirebilirsiniz veya talep etmeniz durumunda
evinizde yangın güvenliği denetiminde bulunabilirler. İlgili acil durum ekiplerinden
bilgilerinizi bir dosyada tutmalarını isteyin.
Telefonunuzu yatağınızın yanında bulundurun ve yangın çıkması durumunda 112 Acil
Çağrı Merkezi’ni aramaya hazır olun. (Yangın tahliyesi planlaması için bkz. s. 85.)
Gök Gürültülü Fırtına Öncesinde
• Açık hava etkinliklerinizi erteleyin.
• Bir evin, binanın veya bir aracın (tavanı açılmayan) içine girin. Her ne kadar aracınızın
içindeyken yıldırım düşmesi sonucu yaralanma ihtimaliniz olsa da aracınızın içinde olmanız dışarıda olmanızdan daha güvenlidir.
33
• Lastik tabanlı ayakkabılar ve aracın lastikleri
yıldırım düşmesinden korumaz. Ancak üstü
kapalı bir aracın çelik çerçevesi, metalle temas etmediği sürece iyi koruma sağlar.
• Şiddetli fırtına sırasında yerinden kopup ciddi yaralanmalara neden olabilecek ölü veya
çürüyen ağaçları ve dalları kesin.
• Sürüklenebilecek veya tehlike oluşturabilecek dış mekân nesnelerini sabitleyin.
• Pencerelerin panjurlarını indirin ve dış kapıları sağlamlaştırın. Panjurların olmaması durumunda, storları veya güneşlikleri indirin
veya perdeleri kapatın.
• Duş almayın veya banyo yapmayın. Sıhhi tesisat ve banyo armatürleri elektriği iletebilir.
• Kablolu telefonları sadece acil durumlar
için kullanın. Kablosuz telefonlar ile cep
telefonlarının kullanılması daha güvenlidir.
• Elektrikli aletleri, bilgisayarları ve benzerlerini prizden çekin, klimaları kapatın. Yıldırımların neden olduğu güç dalgalanmaları, ciddi hasara neden olabilir.
• Yetkililerin güncellemelerini takip edebilmek için pilli radyo kullanın.
Bunlardan uzak durun:
• Yıldırımları doğal paratoner gibi kendine
çeken, açık alanlardaki tek başına duran
uzun ağaçlar.
• Tepeler, açık alanlar, sahiller veya sudaki
sandallar.
• Açık alanlarda tek başına duran barakalar
ve diğer küçük yapılar.
• Herhangi bir metal nesne; traktörler, çiftlik
araç gereçleri, motosikletler ve bisikletler.
RİSK BELİRLEME VE ZARAR AZALTMA
30/30 güvenlik kuralını hatırlayın:
Eğer bir yıldırımın çakmasından sonra gök
gürültüsünü duyuncaya kadar geçen süre
içerisinde 30’a kadar sayamazsanız, hemen
içeri girin. En son gök gürültüsünün ardından 30 dakika geçene kadar da içeride kalın.
Kasırga/Hortum Öncesinde
• Değişen hava koşullarına karşı dikkatli olun.
• Hava koşulları ile ilgili son durumu radyo
veya televizyon üzerinden takip edin.
• Yaklaşan fırtına veya tehlike işaretlerini
gözlemleyin ve belirlediğiniz anda sığınağa
gidin:
• Kararmış, çoğunlukla yeşile çalan gökyüzü.
• İri taneli dolu yağışı.
• Büyük, kara, alçak bulut oluşumu (özellikle dönüyorsa).
• Yük trenine benzer, yüksek sesli kükreme.
Kar Fırtınaları/Şiddetli Soğuklar
Öncesinde
Afet ve acil durum çantanıza eklemeniz gereken malzemeler:
• Buz tutan yürüyüş yolları için tuz.
• Araçların çekişini güçlendirmek için kum.
• Kar kürekleri ve kar temizleme malzemeleri.
• Evinizden çıkamama durumunda ısınmak
için yeterince yakıt depolayarak hazırlıklı
olun; yakıt tedarik kaynakları kesilebilir. Örneğin şömineniz veya odun sobanız için kaliteli kuru odun bulundurun.
• Depoladığınız yakıtınızı daha ekonomik ve
uzun süreli kullanabilmek için duvarlarınızı/
tavan arasını/pencere ve kapılarınızı ısı kayıplarını önlemek üzere ısı bantlarıyla yalıtın; ısı yalıtımlı camlar kullanın veya camları
plastik şiltelerle kaplayın.
Hava şartlarına uygun giysiler:
• Tek katlı kalın bir giysi yerine, birkaç kat gevşek, hafif ve sıcak tutacak giysi tercih edin.
• Dış giysiler sıkı dokunulmuş ve su geçirimsiz olmalı.
• Diğerlerinden daha sıcak tutan tek parmaklı eldivenler tercih edin.
• Kalın şapka/bere hazır bulundurun.
• Ciğerlerinizi korumak için ağzınızı kapatacak bir atkıyı hazır bulundurun.
Tsunami Öncesinde
Tsunami riski taşıyan bir bölgede yaşıyorsanız, mevcut uyarı sistemleri ve neler yapmanız gerektiği hakkında bilgi edinin. Kişisel destek ağınızın da bu bilgileri
edindiğinden ve olası bir uyarıda sizi haberdar edeceğinden emin olun.
Pandemi Öncesinde
Dışarı çıkmanın büyük ölçüde sınırlandırılabileceği uyarılar yapılmaya başladığında, kişisel destek ağınız ile beraber çözüm seçenekleri oluşturun. Bakım gereksiniminize
göre, hangi sınırlamalar için kimden ne tür
destek alabileceğinizi birlikte belirleyin.
Daha yoğun bir bakıma gereksinim duyuyorsanız, kişisel bakımınız ve yemeklerinizin
hazırlanması konusunda alternatif düzenlemeler oluşturmaya çalışın. Gerektiğinde,
pandemi sürecinin en yoğun dönemini sizinle birlikte evinizde geçirebilecek destek ağınızın üyesini/üyelerini belirleyin. Destek ağınızın sizi her tür uyarıdan haberdar
edeceğinden emin olun.
35
Kimyasal Gaz ve Nükleer Sızıntı
Öncesinde
Bulunduğunuz binada bir sığınak yeri belirlenmemişse; nükleer bir kaza halinde bodrum veya zemin katında dışarıya bakan
penceresi en az, tavanı ve duvarı en sağlam
olan bir yeri sığınak olarak belirleyin. Kimyasal gaz tehlikesi durumunda ise binaların
iç kısmında, mümkünse üst katlarda, penceresi az ve korunmaya elverişli bir yeri sığınak olarak belirleyin. Bu sığınak yerinde
yiyecek, içecek, aydınlatma ve temel ilkyardım malzemelerini önceden hazır bulundurmalısınız. Rehber hayvanınız varsa, onlar için de yiyecek, içecek ve ilkyardım
malzemesi gerekebileceğini unutmayın. Kişisel destek ağınızın da bu bilgileri edindiğinden ve olası bir uyarıda sizi haberdar
edeceğinden emin olun.
Toprak Kayması (Heyelan) Öncesinde
Toprak kayması ile ilgili önemli verileri öğrenip ona göre önlem almanız gerekmektedir. Türkiye’de 1950–2008 yılları arasında
yerleşim birimlerinde en çok meydana gelen afet olayı %45’lik oranla heyelanlardır.
Heyelan riskini en fazla taşıyan alanlar:
• Eski heyelan bölgeleri
• Doğal yamaçların üst ve topuk kesimleri
• Eski dolguların üst ve topuk kesimleri
• Çok dik ve derin yamaçların üst ve topuk
kesimleri
• Atık sistemlerinin kullanıldığı ve yerleşimlerin geliştiği tepelik alanlar
Türkiye’de en fazla heyelan gözlenen bölgeler
Doğu, Batı ve Orta Karadeniz’dir. Heyelan açısından güvenli alanlar ise:
• Geçmişte herhangi bir hareketin meydana
gelmediği sert ve masif kayaların oluşturduğu yamaçlar,
• Yamaç eğiminde ani değişimlerin gözlenmediği nispeten düşük eğimli araziler,
• Burun şeklinde çıkıntılı sırtların üstü veya
çevresidir.
Eğer heyelan açısından riskli bir bölgede
veya yakınında yaşıyorsanız dikkat etmeniz
gereken konular şunlardır:
• Yaşadığınız bölgedeki potansiyel jeolojik
afetler hakkında bilgi sahibi olun.
• Heyelan açısından sorunlu alanlarla ilgili
olarak yerbilimcilere, mühendislere ve yerel
yönetimlere (belediyelere) danışın.
• Dik yamaçların topuk kesiminde kazı işlemlerinden ve dik yamaçların kenarında veya
tabanında yapı inşasından kaçının.
• Konut yeri seçiminden, arazi satın alımından ve inşaat işlemlerinden önce bölgenizdeki imar müdürlüğü ve belediye gibi kamu
kurumlarından ve yerel yönetimlerden bilgi
alın ve buna göre karar verin.
• Dairenizi, evinizi, mülkünüzü risk altında bulunduğunuz afet türüne karşı sigortalatın.
RİSK BELİRLEME VE ZARAR AZALTMA
Afet ve Acil Durumlara Yönelik Risk Azaltma Özet Kontrol Listesi
Acil tahliyenizi bireysel gereksinimlerinize göre planlayın.
Koridorların, merdiven boşluklarının, kapıların, pencerelerin ve diğer alanların bir acil durum
sırasında binayı güvenli terk etmenize engel olabilecek tehlikeler içerip içermediğini kontrol
edin. Yolunuzu kapayabilecek eşya ve diğer nesneleri sabitleyin veya kaldırın. Bu size afet
sonrasında engelsiz bir tahliye yolu sağlayacaktır.
Acil durum ışıklarınızı duvardaki prizlere takılı tutun. Enerji kesildiğinde bu ışıklar otomatik
olarak devreye girerek sizin ve destek ağınızın tahliye yolunu aydınlatabilir. Acil durum
ışıklarının aydınlatma süresi dört ila altı saat arasındadır; ancak gündüzleri onları elle kapatarak
batarya şarjlarını koruyabilirsiniz.
Çerçeveli resimleri, aynaları, vitrinli dolaplarınızı ve diğer ağır eşyanızı duvara uygun şekilde
vida ile sabitleyin.
Kitaplıklarınızı duvara vida ile sabitleyin. Raflarınızın önüne kenarlık takarak kitap ve kırılacak
eşyalarınızın düşmesini önleyin.
Fırın, buzdolabı, çamaşır ve kurutma makineleri gibi büyük elektrikli aletleri demir kelepçelerle
duvara sabitleyin. Büyük elektrikli aletlerin tekerleklerini kilitleyin.
Vitrinleriniz için kapaklarında mandal kullanarak içindekilerin sarsıntı sırasında aşağı düşmesini
önleyin.
Bilgisayarları, oksijen ekipmanını veya diğer ağır eşyaları kanca ve kayışlar yardımıyla daha
sağlam nesnelere sabitleyin.
Tavana asılı olan bitkiler de tehlike oluşturabilir. Çengellerin vidayla tutturulması daha güvenlidir.
Ağır seramik saksılar yerine plastik saksılar kullanın. Bu nesneleri emniyetli yerlere yerleştirin.
Cam veya keskin çerçeveli resimleri kelepçe ya da kancalı vidayla sabitleyin.
Yatağınızı pencere ve ağır eşyalardan uzak bir noktaya yerleştirin.
Mobilyalarınızı çok seçenekli geçiş yollarına imkân verecek şekilde düzenleyin.
Çatı ve bacadaki kiremitlerin ve tuğlaların sabitlenmesini sağlayın.
Ağır nesneleri telle, dayanıklı şeritle veya bantla sağlamlaştırın.
Ağır nesneleri daha alt raflara yerleştirin.
Bilgisayar veya televizyon gibi masa üstü eşyalarını uygun bantlarla sabitleyin.
Evinizde tehlikeli olabilecek maddeleri en aza indirgeyin. Bunları ayrı yerlerde tutun, böylece
sallanma ve kırılma durumlarında tehlikeli patlamalar ya da toksik gazlar oluşturacak şekilde
birbirleriyle karışmazlar. Tehlikeli olabilecek toksik maddeleri güvenli, iyi havalandırılan bir
depoda ısı kaynaklarından uzak olacak şekilde kırılmayan ve güvenlik kilidi olan kaplarda
saklayın; su deposundan uzak tutun; çocukların, evcil hayvanların ulaşamayacağı bir yere
yerleştirin.
Yangın alarm/algılama sistemi kurun.
37
Yangın dedektörlerinin bazılarını pille çalışanlardan seçin.
Kolay erişebileceğiniz bir yerde yangın söndürme cihazı bulundurun.
Evinizde gaz, su ve elektrik kaynaklarının yerlerini öğrenin ve nasıl kapatılacağını bildiğinizden
emin olun. Tesisatınız kolay ulaşacağınız yerde olmalıdır.
Önemli belgelerinizi ve işitme cihazlarınızı sel benzeri hasarlara karşı korumak için daha yüksek
bir seviyede tutun. Tekerlekli sandalyenizi, işitme cihazlarınızı vb. size en yakın yerde ya da
yatağınızın yanında bulundurun.
Yaşadığınız bölgedeki potansiyel jeolojik afetler hakkında bilgi sahibi olmalısınız.
Konut yeri seçiminden, arazi satın alımından ve inşaat işlemlerinden önce bölgenizdeki imar
müdürlüğü ve belediye gibi kamu kurumlarından ve yerel yönetimlerden bilgi alın ve buna göre
karar verin.
Dairenizi, evinizi, mülkünüzü risk altında bulunduğunuz afet türüne karşı sigortalatın.
Kaynaklar:
A Guide To Creating Emergency Evacuation Procedures Including Considerations For People With Disabilities (2010), USA,
California. (http://interwork.sdsu.edu/cmei/modules/resources/EvacGuide2010.pdf) (ET: Temmuz, 2020)
AFAD-Anadolu Üniversitesi Afetlere Karşı Engelleri Birlikte Aşalım Projesi dokümanları (disaster.anadolu.edu.tr).
Çabuk, Burçak; Tun, Muammer (ed.) (2018), KBRN Savunma ve Güvenlik, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını.
Disaster Preparedness for People with Disabilities (2019), New Zealand. (https://cdn.boprc.govt.nz/media/456962/3903-
disaster-preparedness-for-people-with-disabilities-web.pdf) (ET: Temmuz, 2020)
Fire Safety for People with Disabilities, Sandy Spring Volunteer Department, Maryland, USA.
(www.ssvfd.org/safety/fire-safety-people-disabilities/) (ET: Temmuz, 2020)
Kadıoğlu, M. (2009), Birey ve Aile için Depremde İlk 72 Saat, Toplumun Afete Hazırlık Eğitim Materyalleri, İstanbul Sismik
Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP), İstanbul
